Frans van der Reep

POPULISME  EN SPLITSEND GEDRAG

OP 18 maart 2015 gaan we weer kiezen. En dus lezen we weer veel over ‘goede’en ‘slechte’ politici, over integriteit als selling point en over populisme.

Volgens de van Dale is populisme “de neiging zich te richten naar de massa van de bevolking”.  Is dat niet precies wat vrijwel alle politieke partijen doen in hun streven veel zetels in de tweede Kamer te verwerven?

Ik denk dat in het spraakgebruik rond populisme nog een ander element bij komt dat van Dale niet noemt, namelijk de beginselloze neiging zich te richten naar de massa van de bevolking.  Zonder scrupules zonder principes en opportunistisch die mening verkondigen, die de meeste stemmen oplevert.  Met deze extra eigenschappen die aan het woord populisme kleven heeft het ook iets veroordelends. Het is niet echt fijn, en zeker geen compliment om een populist genoemd te worden.

Om nog even bij de zuivere van Dale definitie te blijven: welke politieke  partij doet dit niet, zich richten naar de massa van de bevolking?  Zit het niet ingebakken bij partijen om zoveel mogelijk zetels te halen, desnoods met (forse) wijzigingen in politieke stellingnames?  Professor Stevers schreef hier vroeger, in de 70’er jaren, dikke boeken over en vele analysesover wat hij noemde stemmenmaximalisatie in de Volkskrant. Wat vindt u?

Wie is dan eigenlijk kampioen populisme in het Nederlandse politieke landschap? Wat u en ik er ook van vinden, CDA, PvdA en VVD zijn, dacht ik, minstens zo beginselvast als het PVV of vrijwel iedere andere partij. Ik zie dan ook geen enkele reden de term populistisch voor  alleen de PVV politieke partij te reserveren vanuit de van Dale definitie.

Ontbreekt het PvdA, CDA, PVV en VVD  aan beginselvastheid? Of moeten we het echte populisme misschien ergens anders zoeken? Ligt het huidige gebruik van het woord populisme bijvoorbeeld  niet meer aan de kant van (serieuze) media, die dit etiket plakken, vaak zonder bewijsvoering met een duidelijke (negatieve) toon,  dan dat het slaat op beginselloosheid van een politieke partij? Het zou zo maar kunnen. Mischien is het gebruik van het woord wel populistisch?

Volgens mij is populisme daarmee een loze, populistisch gebruikte kreet geworden die vooral impliciet – vanuit de media –  een vage veroordeling inhoudt, waartegen je je niet verdedigen kunt, en die te pas en te onpas en doorgaans factfree wordt gebruikt. Van Dale lijkt ver te zoeken in het huidig gebruik des woords.

Ik stel dan ook voor het woord populisme zijn eigenlijke betekenis –conform Van Dale- terug te geven.

Neen, ik denk dat er iets anders aan de hand is. De aanduiding ‘populistisch’, zoals gebruikt in de media, suggereert ook niet-populistisch gedrag. En dat brengt ons naar een heldere zwart-wit indeling van de wereld: Populisme is fout, Niet-populisme is dus goed. Dit leidt tot naar wat de psychiatrie ‘splitsend gedrag’ noemt. In je hoofd maak je een duidelijke onderverdeling tussen de ‘goeden’ en de  ‘slechten’, zodat je jezelf vervolgens bij de goeden kunt indelen. Op die manier voedt splitsend gedrag je eigen gevoel van veiligheid en control. Splitsend gedrag is daarmee een mentale overlevingsstrategie.

Een alledaags voorbeeld van splitsend gedrag? Roddelen!  U en ik begrijpen het, maar die anderen hè… dat zijn allemaal ……. En zo kunnen we via roddelen zowel onze basisveiligheid, of  “basic trust”, voeden als ook de illusie creëren dat niet wij het gedaan hebben. De anderen deden het he. Wij zijn niet verantwoordelijk.

Herkent u dit? Conflict creates comfort als strategie heeft zelden mooie dingen opgeleverd. Het is een adversary strategy die wortelt in ons reptielenbrein waar we vanuit onze onze diepe behoefte om te overleven kiezen voor fight, flight of freeze. Het verkoopt natuurlijk lekker (toevoeging 2016: en je kunt er president van de USA mee worden) en menig programma krijgt er hogere kijkcijfers door. Maar het is wel destructief.

Splitsende neigingen? Herkent u die bij u zelf? Trouwens, vindt u dit stukje splitsend?

Splitsend gedrag leidt uiteindelijk tot Balkan tragedies, afsplitsing van Schotland en begint klein, bijvoorbeeld door de aanduiding populist te gebruiken zonder dat daar goed over is nagedacht. Waar mensen een behoefte aan control hebben zijn ze bereid uiteindelijk hun ruimte te verkleinen (denk bijvoorbeeld aan politieke vertalingen als protectionisme, USA first etc) om de illusie van control in stand te laten. Kijk naar de geschiedenis en om u heen.

Wat kunnen u en ik daaraan doen? Wij kunnen iedere keer dat we merken dat we ‘splitsen’ in onze oordelen of in onze communicatie ons splitsend gedrag stoppen en onszelf weer tot de orde roepen. Splitsend gedrag, al zit het gewoon in ons hoofd en onze gedachten, is altijd destructief voor de omgeving en  voor u. Niet doen.

Het alternatief? Bijvoorbeeld geweldloos,verbindend communiceren zoals we dit van de onlangs overleden Marshall Rosenberg hebben geleerd. Dit is een groot goed. Hard nodig in de wereld en echt gewoon te leren. Met wat aandacht en oefening komen u en ik al een heel eind.